Listen to this articleDe overheid wil met een nieuwe wet de locatiegegevens van alle Nederlanders delen met het RIVM, om zo bewegingen van burgers in kaart te brengen en beter zicht te krijgen op de verspreiding van corona. Experts zijn kritisch: “Dit is massasurveillance.”
De Tweede Kamer heeft vandaag experts uitgenodigd om te praten over de Tijdelijke wet informatieverstrekking RIVM i.v.m. COVID-19, een wetsvoorstel waar eind oktober over wordt gestemd. Deze tijdelijke wet, die voor één jaar zou gelden, verplicht telecomproviders geanonimiseerde locatiegegevens van burgers met het RIVM te delen.
Hoe worden die locatiegegevens verzameld?
Je smartphone maakt constant verbinding met telefoonmasten en zo kunnen jouw bewegingen in kaart worden gebracht. Door die bewegingen in kaart te brengen wil het RIVM grip krijgen op hoe het virus zich door Nederland verspreidt.
Volgens het ministerie van Economische Zaken gaat het ‘nadrukkelijk niet om het volgen van personen’, maar om tellingen van het aantal actieve smartphones dat in een gemeente aanwezig is. Per smartphone wordt gekeken waar het apparaat het meest te vinden is: dat wordt gezien als de herkomstlocatie.
Elk uur moeten de locatiegegevens van elke Nederlandse smartphone worden opgeslagen en vervolgens gedeeld met het RIVM. Het RIVM weet dan niet wie jij bent, maar ziet wel waar je woont (bijvoorbeeld Roosendaal) en op welke plekken je komt (bijvoorbeeld Bergen op Zoom).
Burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom noemt het op grote schaal verzamelen van deze locatiegegevens massasurveillance. “Er wordt dan wel benadrukt dat het niet zou gaan om het volgen van personen, maar telefoons verplaatsen zich niet vanzelf”, stelt onderzoeker Lotte Houwing.
“Een maatregel die het verplaatsingsgedrag van een groot deel van de bevolking monitort is nog steeds massasurveillance. En in een vrije samenleving moeten we heel erg voorzichtig zijn met de introductie daarvan.” De introductie van ‘een klein stukje surveillance-infrastructuur’ smaakt vaak naar meer en brengt onze vrije samenleving ernstige schade toe, zo betoogt Houwing.
Ook vraagt Houwing zich af of er geen andere, minder ingrijpende manieren zijn om zicht te krijgen op de bewegingen van mensen. Zij noemt als voorbeeld reisgegevens van de NS of data over drukte op snelwegen en fietspaden. Op basis daarvan kun je ook een beeld krijgen hoe Nederlanders zich door het land bewegen, stelt zij.
Anonimiteit
Onderzoeker Matthijs Koot, die promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam op het onderwerp data-anonimiteit, is er niet zeker van dat deze verzamelde locatiegegevens ook daadwerkelijk anoniem zijn, of dat er een manier is waarop de overheid toch te weten kan komen wie waar is geweest.
Ook vindt hij het opvallend dat het RIVM de locatiegegevens van alle Nederlanders wil verzamelen. Door de gegevens van één telecomprovider te pakken, en daarmee maar een derde van de samenleving, is de werkwijze volgens hem makkelijker verdedigbaar als proportioneel, stelt hij.
Waarom wil het RIVM deze gegevens?
Als er bijvoorbeeld op een zaterdagmiddag veel meer mensen dan normaal uit Bergen op Zoom in Roosendaal zijn geweest, en er blijkt een corona-uitbraak te zijn in Roosendaal, dan is er een verhoogd risico op besmetting voor inwoners van Bergen op Zoom.
“Dit maakt het mogelijk om regionaal maatwerk te leveren”, zo staat in het wetsvoorstel. “Ook bij het geleidelijk versoepelen van de maatregelen kan het noodzakelijk zijn inzicht te krijgen in toenemende drukte, om zo het effect van de versoepeling te monitoren en waar nodig met maatwerk bij te sturen.”
Zorgen niet weggenomen
T-Mobile zegt dat hun zorgen niet zijn weggenomen. “Voor T-Mobile is het onduidelijk op welke manier dit wetsvoorstel een bijdrage levert aan het bestrijden van de pandemie”, stelt Margreet Hoekstra, directeur Juridische Zaken bij het telecombedrijf.
Ook heeft het RIVM volgens Hoekstra onvoldoende uitgelegd wat het nog meer met de data van plan is, en of het RIVM in de toekomst nog meer data wil hebben. Ook wil zij eerst groen licht hebben van de Autoriteit Persoonsgegevens.
De Autoriteit Persoonsgegevens was eerder al zeer kritisch op het wetsvoorstel: “Het gaat om zeer gevoelige informatie: namelijk wie waar is, dag en nacht”, zo zei voorzitter Aleid Wolfsen. “Dit gaat om de privacy van álle Nederlanders, en deelname is niet vrijwillig.”
‘RIVM wil graag zelf data’
Een aantal commerciële databedrijven stellen al veel langer deze locatiegegevens te hebben, die volgens hen op een wettelijke manier zijn verkregen, bijvoorbeeld met toestemming van de burger. Zij krijgen echter geen reactie van het ministerie als zij deze datasets aanbieden, vertellen ze in de Tweede Kamer. Volgens hen lijkt het erop dat het RIVM deze data heel graag zelf wil verzamelen.
Ook Google brengt rapporten uit op basis van de locatiegegevens van Nederlandse gebruikers, die toestemming hebben gegeven dat Google hun locatie bijhoudt. Deze gegevens worden geanonimiseerd gebruikt om onder andere te laten zien hoe druk het op locaties is. Deze rapporten zijn beschikbaar voor volksgezondheidsinstanties, zo stelt het bedrijf.
CoronaMelder
Het wetsvoorstel om telecomdata met het RIVM te delen heeft niets te maken met de corona-app CoronaMelder. Het gaat dus niet om locatiegegevens van CoronaMelder. De app werkt met een speciale bluetooth-technologie waardoor de app wel in de gaten houdt met wie je in nauw contact bent geweest, maar niet weet wie of waar dat was.
Bron: RTL Nieuws
